İlk Madde ve Malzeme Giderlerinin Kaydı ve Maliyet Hesabına Aktarımı

İlk madde ve malzeme maliyeti iki şekilde meydana gelir.

• Direkt İlk Madde ve Malzeme
• Endirekt İlk Madde ve Malzeme
  1. Yardımcı Madde
  2. İşletme Malzemesi

 

• Direkt İlk Madde ve Malzeme : Üretim sonucunda meydana gelmesi beklenen ürünün temel öğesini oluşturan maddelerdir. Bu maddelerin sayılabilir olması esastır.

 

• Endirekt İlk Madde ve Malzeme : Anlaşılacağı üzere, ürünün temel maddesini oluşturmayan *ancak ürünün üretilebilmesi için ihtiyaç duyulan* ayrıca sayılması direkt ilk madde malzeme kadar kolay olmayan işletme malzemeleri veya yardımcı malzemeleridir.
• Örnekle ifade edecek olursak, bir dolap yapımında kullandığınız tahta direkt ilk madde ve malzeme giderinizken, parçaları birleştirmek için kullandığınız vidalar endirekt gideriniz olur.

Bu doğrultuda;

• Üretilen mamülün içine giren ancak mamülün temelini oluşturmayan malzemelere “yardımcı malzeme”
• Üretim sırasında kullanılan ancak üretilen mamulün içine girmeyen ve üretim esnasında kullanılıp yok olan malzemelere “işletme malzemesi” denir.

Yukarıdaki örnekten yola çıkarsak, dolap yapımı sırasında kullandığınız vidalar “yardımcı madde” iken parça boyutlarının hesaplanmasında kullandığınız kırtasiye araç-gereçleri işletme malzemesidir.

• Üretimde direkt veya endirekt olarak kullanılması amacıyla satın alınan malzemeler, “150 – İlk Madde ve Malzeme” Hesabı”nda izlenir. Alınmış olan ilk madde ve malzemeler, üretime sevk edildikten sonra “kullanıldığı kısım kadar” giderleştirilir. Özetleyecek olursak, malzemeyi ilk aldığınızda dönen varlığınız olarak stok hesabında beklerken, üretime sevk edildikçe giderleşir. Parasını peşin ödemiş olmamız, satın alındığı anda gider kalemi sayılabileceğini ifade etmez. Giderleşen direkt madde ve malzemeler “710 – Direkt İlk Madde ve Malzeme Giderleri” hesabında, endirekt madde ve malzemeler ise “730 – Genel Üretim Giderleri” Hesabında izlenir.

Örneklerle pekiştirelim;

• A firması, tekstil faaliyetinde kullanmak üzere KDV hariç 15.000,00 TL değerinde kumaş, 7.000,00 TL değerinde iplik satın almıştır. Muhasebe kaydını yapınız,

• A firması, daha önce almış olduğu 15.000,00 TL’lik kumaşın 10.000,00 TL’lik kısmını, 7.000,00 TL’lik ipliğin 3.000,00 TL’lik kısmını üretime sevk etmiştir. Muhasebe kaydını yapınız,

*7/B seçeneğine göre muhasebe kaydı tutan işletmelerde üretime sevk edilen madde ve malzemeler 790 – İLK MADDE VE MALZEME GİDERLERİ HESABI’nda izlenir.
Üretime dahil olmayan ancak bir miktar madde ve malzeme, işçilik veya genel üretim giderlerinin dahil edildiği giderler ise 151 – Yarı Mamüller Üretim Hesabı’nda takip edilir. Dönem sonu maliyet hesaplamaları yapılırken üretimi tamamlanmayan mamüllerin maliyetleri bu hesabın borcuna, tamamlanan mamüllerin maliyeti ise alacağına kayıt edilir. Bu kaydın sonunda hesabın verdiği bakiye, hâlen üretimi devam eden yahut henüz üretime girmemiş olan yarı mamül miktarını gösterir.
Hesap dönemi sonunda, üretime sevk edilen madde ve malzemelerin maliyetleri 711– Direkt İlk Madde ve Malzeme Yansıtma Hesabı’na alacak, 151 – Yarı Mamüller hesabına borç kayıt edilir. 711’li hesabın alacağına yansıtılan tutar, 710’a devredilerek gider hesabının kapanması sağlanır.
Üretimin tamamlanması aşamasında ise, toplam maliyet 152 – Mamüller Hesabı’na borç, 151 – Yarı Mamüller Üretim hesabı’na alacak kayıt edilerek işlem sonlandırılır.
152 – Mamüller Hesabı’na yalnızca üretimi tamamlanan ve satışa hazır hâle gelen mamüllerin aktarımı yapılır.  Hesap, 151’deki mamüller aktarılırken borçlu çalışır. Satılması veya farklı sebeplerle işletmeden çıkarılması hâlinde ise alacaklandırılır.
Üretimde fire oluşması hâlinde, üretime sevk edilmesi hâlinde 150 – İlk Madde Ve Malzeme Hesabı ters kayıt ile alacaklandırılır, karşılığında 659 – Diğer Olağan Gider ve Zararlar hesabı fire miktarı kadar borçlandırılır. Firede dikkat edilmesi gereken husus, her ilin meslek odalarının belirlemiş olduğu bir fire oranı vardır. Bu oranı geçen fireler kanunen kabul edilmeyen ödeme kapsamında  değerledirilir ve gider yazılamaz.
Örnek bir monografi ile konuyu pekiştirelim.
A Limited Şirketi, fabrikasyon metal ürünleri imal eden bir üretim işletmesidir.

• Şirket, 1 Ocak tarihinde üretimde kullanılması amacıyla KDV hariç 35.000 TL’lik direkt ilk madde ve malzeme satın almıştır.
• Şirket, 1 Ocak tarihinde almış olduğu direkt ilk madde ve malzemelerin 20.000 TL’lik kısmını üretime sevk etmiştir.
• Firma, üretim aşamasında 7.000 TL işçilik gideri ve 4.000 tl genel üretim gideri yapmıştır.
• Üretime gönderilen malzemelerin 1.000 TL’lik kısmı makinada sehven parçalanmış ve kullanılamaz hâle gelmiştir.
• Fireden arta kalan mamüllerin üretimi tamamlanmış ve satış için mağazaya gönderilmiştir.
• Mağazaya sevk edilen ürünler, toptan satış ile perakendeci firmaya KDV hariç 50.000 TL karşılığında satılmıştır.

 

• Sırayla muhasebe kayıtlarını yapıp, dönem sonu stoğunu ve satılan ticari malların maliyetini bularak dönem sonu işlemlerini gerçekleştirelim.

Yevmiye kayıtlarımız ve defter-i kebir kayıtlarımız aşağıdaki şekilde olacaktır;